شرکت سهامی نیز همانند سایر شرکت‌های تجارتی الزاماًً باید ثبت شود. از این رو در گفتار پیش رو که مشتمل بر دو بند است. ابتدا به ثبت شرکت سهامی عام پرداخته می‌شود و سپس مراحل ثبت شرکت سهامی خاص مورد بررسی قرار می‌گیرد.

۲-۲-۴-۱٫ ثبت شرکت سهامی عام

متعاقب تشکیل مجمع عمومی مؤسس و اتخاذ تصمیمات منطبق با وظایف قانونی آن مجمع، مدارک و صورتجلسه مجمع به مرجع ثبت شرکت‌ها تسلیم خواهد شد. ماده ۱۸ (ل. ا. ق. ت) این مرحله را به شرح ذیل توصیف ‌کرده‌است:

«‌اساس‌نامه‌ای که به تصویب مجمع عمومی مؤسس رسیده به ضمیمه صورت جلسه مجمع و اعلامیه قبولی مدیران و بازرسان جهت ثبت شرکت به مرجع ثبت شرکت‌ها تسلیم خواهد شد. »

البته در این ماده، هیچ گونه اشاره‌ای به شخص یا اشخاصی که موظف به ارائه مدارک به دایره ثبت شرکت‌ها می‌باشد، نشده است ولی به طور معمول مراجعه اداره مذبور و انجام امور ثبت شرکت با هیات مدیره منتخب مجمع عمومی مؤسس و یا نمایندگان تعیین شده در مجمع مذکور برای این منظور است. البته با عنایت به اینکه در صورت عدم ثبت شرکت هزینه های معموله بر عهده مؤسسین بوده و مسئولیت آنان در خسارات ایجاد شده، تضامنی می‌باشد، در هر صورت ثبت شرکت از وظایف مؤسسین است. در هر حال «خود شرکت و در واقع، مدیران، رئیس هیات مدیره یا احیاناً مدیرعامل باید تقاضای ثبت بدهند.»^[۵۴]

برای ثبت شرکت سهامی عام در عمل، مدارک ذیل مطالبه می‌شود:

• • دو نسخه اظهارنامه؛

• • دو نسخه اساسنامه؛

• • دو نسخه صورتجلسه مجمع عمومی مؤسسین؛

• • دو نسخه صورتجلسه هیات مدیره (تعداد مدیران حداقل ۵ نفر می‌باشد)؛

• • آگهی دعوت مجمع مؤسسین در روزنامه تعیین شده؛

• • فتوکپی شناسنامه مدیران (‌در مورد اشخاص حقوقی ارائه برگ نمایندگی الزامی است)؛

• • گواهی بانکی مبنی بر واریز حداقل ۳۵ درصد سرمایه شرکت؛

• ارائه مجوز یا موافقت اصولی یا مجوز از مراجع ذیصلاح در صورت نیاز.^[۵۵]

۲-۲-۴-۲٫ ثبت شرکت سهامی خاص

بر طبق ماده ۲۰ (ل. ا. ق. ت) برای شرکت سهامی خاص کافی است اظهارنامه‌ای به انضمام مدارک زیر به مرجع ثبت شرکت‌ها تسلیم شود:

1. 1. اساسنامه شرکت که باید به امضای کلیه سهام‌داران رسیده باشد؛

1. 1. اظهارنامه‌ای مشعر بر تعهد کلیه سهام و گواهینامه بانکی حاکی از تأدیه قسمت نقدی آن که نباید کمتر از ۳۵ درصد کل سهام باشد. این اظهارنامه باید به امضای تمام سهام‌داران رسیده باشد. چنانچه تمام یا قسمتی از سرمایه به صورت غیر نقد باشد باید تمام آن تأدیه شود و صورت تقویم آن به تفکیک در اظهارنامه منعکس شده باشد و اگر سهام ممتازه وجود داشته باشد باید شرح امتیازات و موجبات آن در اظهارنامه منعکس شده باشد.

1. 1. انتخاب اولین مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت که باید در صورتجلسه‌ای قید و به امضای کلیه سهام‌داران رسیده باشد.

1. 1. قبول سمت مدیریت و بازرسی با رعایت قسمت اخیر ماده ۱۷٫

1. ذکر نام روزنامه کثیرالانتشاری که هر گونه آگهی راجع به شرکت تا تشکیل اولین مجمع عمومی عادی در آن منتشر خواهد شد. تبصره این ماه نیز صراحتاً اعلام می‌دارد که قیود و شرایط دیگری که در این قانون برای ثبت شرکت‌های سهامی عام مقرر است در خصوص شرکت‌های سهامی خاص، ضروری نیست.

‌بنابرین‏ در صورتی که بخواهیم تشریفات تشکیل شرکت سهامی خاص را نسبت به شرکت سهامی عام به طور موجز و مختصر بیان کنیم، باید بگوییم: «در شرکت سهامی خاص اولاً تشریفات پذیره نویسی وجود ندارد؛ ثانیاً ورقه تعهد وجود ندارد؛ ثالثاً تشکیل مجمع عمومی مؤسس لازم نیست. »^[۵۶]

علی‌هذا در دوایر ثبت شرکت‌ها در عمل مدارک ذیل از متقاضیان مطالبه می‌شود:

1. 1. دو برگ اظهارنامه شرکت سهامی خاص و تکمیل ان و امضای ذیل اظهارنامه توسط کلیه سهام‌داران؛

1. 1. دو جلد اساسنامه شرکت سهامی خاص و امضای ذیل تمام صفحات آن توسط کلیه سهام‌داران؛

1. 1. دو نسخه صورتجلسه مجمع عمومی مؤسس که به امضای سهام‌داران و بازرسین رسیده باشد؛

1. 1. دو نسخه صورتجلسه هیات مدیره که به امضای مدیران منتخب مجمع رسیده باشد؛

1. 1. فتوکپی شناسنامه کلیه سهام‌داران و بازرسین؛

1. 1. ارائه گواهی پرداخت حداقل ۳۵% سرمایه شرکت از بانکی که حساب شرکت در شرف تأسیس در آنجا باز شده است. لازم به تذکر است، در صورتی که مقداری از سرمایه شرکت، آورده غیر نقدی باشد، ارائه تقویم نامه کارشناس رسمی دادگستری الزامی است و در صورتی که اموال غیرمنقول جز سرمایه شرکت قرار داده شود ارائه اصل سند مالکیت ضروری است.

1. ارائه مجوز در صورت نیاز، بنا به اعلام کارشناس اداره ثبت شرکت‌ها. ^[۵۷]

۲-۲-۵٫ عدم رعایت شرایط مقرر در تأسیس و تشکیل شرکت سهامی

ضمانت اجراهای عدم رعایت قواعد مربوط به تشکیل شرکت سهامی را می‌توان از دو منظر مورد بررسی قرار داد. ضمانت اجراهایی که نتیجه آن، عدم تشکیل شرکت یا بطلان شرکت است و ضمانت اجراهایی که متوجه کسانی می‌شود که عدم تشکیل شرکت یا بطلان آن حاصل اقدامات آنان است. اقدامات دست‌اندرکاران تشکیل شرکت که ممکن است مسئولیت‌های مدنی و کیفری به همراه داشته باشد، از آن جمله‌اند.

دلائل مختلفی ممکن است عدم تشکیل شرکت سهامی را سبب شوند. با توجه به تفاوت‌هایی که در تأسیس شرکت‌های سهامی عام و خاص وجود دارد، عدم تشکیل این شرکت‌ها نیز می‌تواند متفاوت باشد. در شرکت سهامی عام، عدم ثبات شرکت تا قبل از پذیره‌نویسی نتایج حقوقی مشخصی را به همراه ندارد. اما پس از انجام پذیره‌نویسی، عدم تشکیل شرکت و یا ثبت آن تبعاتی دارد که فراتر از مؤسسان خواهد بود. در این بین پذیره‌نویسان نیز در تشکیل یا عدم تشکیل شرکت ذینفع محسوب می‌شوند.

تشکیل نشدن شرکت سهامی ممکن است به دلایل زیر حادث شود:

• • عدم دعوت از مجمع مؤسس؛

• • عدم حصول حد نصاب لازم برای انعقاد مجمع مؤسس؛