عوارض ناشی از این مشکل (میل به طلاق)، سبب افزایش طلاق در جامعه و بروز نشانه نارضایتی در همسران است؛ زیرا حتی اگر همسرانی که میل به طلاق در آن ها وجود دارد، به

دلایلی قادر به طلاق نباشند و به اجبار زندگی زناشویی خود را تحمل کنند، این نارضایتی کم کم روابط آن ها را به سردی می­کشاند و در پی آن اثرات مخربی بر خانواده خواهد گذاشت. در این میان فرزندان نیز درگیر این مسائل می­شوند و پیامدهای ناگوار آن به احساس ناامنی، آشفتگی عاطفی و اضطراب در آنان می­انجامد و می ­تواند بر سلامت جسمانی و روانی انان در آینده نیز اثرات جبران ناپذیری بگذارد. در صورتی که همسران دلیلی برای ماندن در زندگی مشترک نداشته باشند نیز طلاق روی می­دهد که اثرات نامطلوب آن روی فرزندان بر کسی پوشیده نیست. ‌بنابرین‏ به منظور کاهش آسیب­های این پدیده، توجه ویژه به آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

از آنجا که برخی از واژگانی که در ارتباط با طلاق وجود دارد ممکن است ذهن مخاطبان را مخدوش سازد. در ادامه ‌به این مقوله پرداخته می­ شود.

طلاق: در نظام­های حقوقی بر انحلال یک رابطه­ زناشویی رسمی وقانونی در زمانی دلالت دارد که هر دو طرف در قید حیاتند وپس از وقوع آن می ­توانند بار دیگر ازدواج کنند.

انحلال زناشویی: مفهوم وسیعی است که طلاق یکی از اسباب آن است. مرگ یکی از دوهمسر، متارکه وفسخ ازواج شکل­های دیگری از انحلال زناشویی است.

انفصال : به معنای جدایی فیزیکی زن و شوهر از یکدیگر است و غالباً جنبه ی قانونی و رسمی ندارد. در برخی از کشورهای غربی شکلی از انفصال قانونی وجود دارد که معمولا پیش از طلاق

فصل دوم: پیشینه پژوهش

رخ می­دهد وآن از این قرار است که هر دو همسر توافق ‌می‌کنند که در اقامتگاه های مجزا به سر برند.

متارکه: به معنای انحلال اجتماعی ازدواج، زمانی رخ می­دهد که یکی از دوهمسر، دیگری را به مدتی طولانی ترک کند و یا ازوی دوری می­ کند.(کری، جیبو و شویریان، ۱۹۹۷، به نقل از بستان، ۱۳۸۸).

۲-۱-۳-۶- دام های روانی طلاق

بسیاری از هیجان های روانی ناشی از میل به طلاق اجتناب­ناپذیر است و برخی از آن ها بی­مورد است(مک کی و همکاران، ۲۰۰۵). بسیاری از افراد با گیرافتادن در دام­های شناختی و رفتاری ناشی از طلاق، بر درد و رنج خود می­افزایند. دامهای شناختی، افکار عادی و پیوسته­ای است که نگرانی، افسردگی و خشم فرد را برمی­انگیزد.

دامهای رفتاری شامل روش­های متداول برای مقابله با طلاق و بهت و شوک ناشی از آن است که مضر است در ادامه این دامها بیان می­ شود(مک کی و همکاران، ۲۰۰۵).

۲-۱-۳-۶-۱- دامهای شناختی

آرون بک بنیان گذار شناخت درمانی معتقداست که هیجان­ها زاییده­ی افکار است. انسان­ها پیوسته رویدادهای جهان را تعبیر می­ کند و بر هر رویداد و تجربه، برچسبی می­زند. تعبیر و تفسیرهای فرد ‌در مورد رویدادها و حوادث، ناشی از گفتگوهایی است که فرد با خویشتن دارد و شامل افکار خود کار است. که در شکل مقابل نمونه ­هایی نشان داده شده است:

الف: ذهن­خوانی: فردی که میل به طلاق دارد اغلب از ذهن ­خوانی استفاده می­ کند تا واکنش اقوام و دوستان را حدس بزند.

ب: انتخاب گزینشی: در این مورد فرد به جای آنکه ابعاد شخصیت فرد مقابل را در نظر بگیرد فقط به ویژگی منفی او توجه می‌کند.

ج: تعمیم افراطی: کسانی که در گفتگوی درونی خود از کلمات همه، هرگز، هر، همیشه، هر کس، هیچ کس و هیچ چیز استفاده ‌می‌کنند.

د: اغراق کردن: افراد مطلقه یا در معرض طلاق اغلب ترس­ها و ناکامی خود را اغراق ‌می‌کنند چنین افرادی معمولا از کلماتی مانند: وحشتناک، نمی­توانم تحمل کنم، استفاده ‌می‌کنند.

ه:سرزنش خود: این افراد فقط خود را مسئول رنج همسر و شکست زندگی می­بینند. و احساس گناه ‌می‌کنند.

فصل دوم: پیشینه پژوهش

و: مقصر دانستن دیگران: این افراد دیگران را مسئول رنج و شکست خود می­بینند.

۲-۱-۳-۶-۲- دامهای رفتاری

زوجین متقاضی طلاق هنگامی که با درخواست طلاق از طرف مقابلشان روبرو می­شوند رفتارهایی را انجام می­ دهند که احساسات منفی آن ها را تشدید می­ کند که ‌به این رفتارها دام­های رفتاری گفته می­ شود. که در شکل مقابل نشان داده شده است:

الف : گوشه­گیری و انزوا: در زمان طلاق ممکن است از اطرافیان دست بکشند.

ب : گرایش به مواد مخدر: ممکن است فرد برای کاهش تنش روانی به مواد روی آورد.

ج : بی­علاقگی به محیط کار و خانواده: این افراد هیچ گونه میلی به تغییر محیط کار و… ندارند.

د: نشان­دادن رفتارهای پر خطر: مانند خود زنی، شکستن وسایل منزل یا سوزاندن وسایل

ه: دست زدن به حساب بانکی طرف مقابل

و: درگیر ساختن فرزندان: زن با شوهر به هر طریقی ممکن است از فرزندان برای کاهش با افزایش تنش استفاده کند.

۲-۱-۳-۷- عوامل مؤثر بر میل به طلاق

در بررسی علل طلاق فهرستی بی ­پایان وجود دارد. تقریبا همه مسائل مورد اختلاف و تضادهای موجود در اجتماع، می ­تواند علل طلاق باشد. هنوز بسیاری از پیوندهای زناشویی به وسیله دیگران و با دخالت و گاهی اجبار دیگران برقرار می­ شود. هر چند اصل بر انتخاب و تصمیم خود طرفین است اما محیط و اطرافیان و خانواده ­ها، مستقیم و غیرمستقیم، در این امر دخالت دارند امروزه پیوند زناشویی به شیوه ­های بسیار متنوعی ایجاد می شود. لذا طلاق پیامدهایی هم برای فرد و هم برای جامعه دارد.

عوامل مختلفی منجر به تصمیم ­گیری برای طلاق می­ شود که یانگ و لانگ(۱۹۹۸) آن را به دو دسته تقسیم ‌می‌کنند:

الف)عوامل فشارزای درونی: وقتی یکی از همسران در زیر فشار درونی قرار گیرد، تصمیم به طلاق ‌می‌گیرد. این فشارها ممکن است از طریق برآورده نشدن نیازها یا اهداف، شیوه ­های مقابله­ای ضعیف، مدیریت حوادث زندگی یا ناتوانی در انتقال احساسات به همسر صورت بگیرد.

فصل دوم: پیشینه پژوهش

ب)عوامل فشارزای بیرونی:این فشارها شامل فشارهای شغل، اجتماع و خانواده­ی گسترده است. صفایی(۱۳۷۲)معتقد است که طلاق پدیده­ای است که علل مختلفی دارد و این علل همانند زنجیره­هایی به هم متصل هستند که باعث بروز طلاق می­شوند.گاتمن و لوینسیون^[۴۵]

(۲۰۰۲) به علل جامعه­شناختی، جمعیت­شناختی و روانشناختی مؤثر بر وقوع و افزایش تمایل به طلاق اشاره کرده ­اند این عوامل عبارت اند از:

۱. ازدواج در سنین پایین: آمار طلاق در بین دخترانی که در سنین ۱۷-۱۴سالگی ازدواج ‌می‌کنند دو برابر بیشتر از دخترانی است که در سنین ۱۹-۱۸سالگی ازدواج ‌می‌کنند و نیز بین کسانی که در سنین ۱۹-۱۸سالگی ازدواج ‌می‌کنند ۴۵درصد بیشتر از کسانی است که در

سنین ۲۰ سالگی ازدواج ‌می‌کنند. این آمار نشان می­دهد که فشار ناشی از اضطراب و هیجان­های دوران نوجوانی با مشکلات زندگی مشترک در هم می­آمیزد و خیلی زود زن و شوهر به پای میز طلاق می­کشاند(جنوبی،۱۳۸۸ ، باس و شاکلفورد^[۴۶]،۱۹۹۸).

۲-تقا بل سنت و مدرنیته

جامعه در حال گذرا به دنیای مدرن و چرتاب از دنیایی کهن به دنیایی جدید است. هنجارهای متفاوت، سردرگمی خاصی را در روابط زن و مرد به وجود آورده است. و این موضوع باعث باعث تضاد بین زن و شوهر شده است. در جامعه­ ما مردها دچار نوعی سردرگمی نقش هستند.

۳-عدم تفاهم شناختی عقیدتی

۲ -۳ -۲ -۲ -۲ : حق اشتغال و بررسی آن در قوانین عادی

قانونگـذار در مـاده ۱۱۱۷ ،تعریفـی از مصالـح خانوادگـی ارائـه نـداده اسـت؛ اما به نظر می‌رسد جایـی کـه شـغل زن مانـع انجـام تکالیـف او در مـورد حضانـت و نگهـداری کـودکان شـود، یـا زن را از معاضـدت در امـور روزمـره بـازدارد و موجـب سسـتی بنیـان خانـواده شـود، بایـد شـغل زن را مخالـف مصالـح خانـواده قلمـداد کـرد؛ بنابرایـن، صـرف شـریف بـودن یـک شـغل، دلیـل منافـی مصالـح خانوادگـی نبـودن آن شـغل نیسـت؛ بلکـه دادگاه بایـد در هـر مـورد رسـیدگی کند( میر خلیلی و همکاران ، ۱۳۹۳ ، ۹۶ ) مــاده ۱۱۱۷ قانــون مدنــی- کــه مبنــای فقهــی آن قاعــده الضــرر اســت- همنــوا بــا مــاده ۱۱۰۵ قانـون مدنـی، موجـب شـده اسـت کـه حقوقدانـان، اشـتغال زوجـه را در قلمـرو ریاسـت مـرد بـر خانـواده مطـرح کننـد و انتخـاب کار و شـغل او را از اختیـارات و توابـع ریاسـت شـوهر برشـمارند( امامی ،۱۳۹۰ ، ۵۱۹ ) حکـم مـاده ۱۱۱۷ قانـون مدنـی، عـام و مطلـق اسـت؛ بنابرایـن، اختیــار شــوهر تنهــا ناظــر بــه مشــاغل زوجــه پــس از ازدواج نمی باشــد؛ بلکــه آن را بــه تمــام شغل هایی که قبل آن داشته اختصاص داده انـد، حتـی گفته انـد: رضایـت ابتدایـی شـغلهایی کـه پیـش از آن نیـز آغـاز گشـته نیـز از اختیـار قانونـی او نمی کاهـد؛ زیـرا منـع زوجـه از اشـتغال، تنهـا حـق مـرد نیسـت کـه بتـوان ادعـا کـرد بـا اعلام رضایـت سـاقط شـده اسـت، بلکـه اختیـاری اسـت کـه در راه مصلحـت خانـواده بـه او داده شـده اسـت و بقـای ایـن اختیـار، در زمـره مسـائل مربـوط بـه نظـم عمومـی اسـت و اعمـال آن، در شـمار تکالیـف و مسـئولیت های شـوهر در اداره خانـواده اسـت( کاتوزیان ، ۱۳۸۹ ،۱۷۲ )

۲ -۳ -۲ -۲ -۳ : محدودیتهای اشتغال زوجه در قوانین

اگـر شـوهر اجـازه اتخـاذ شـغلی را بـه همسـر خـود داد، چنانچـه بـه صـورت شـرط ضمـن العقد باشـد، صحیـح و لازم الاجرا اسـت و در صورتـی ‌می‌تواند از ادامـه اشـتغال همسـر خـود ممانعـت کنـد، کـه اولا ، کار یـا شـغل زن منافـات بـا مصلحـت خانوادگـی یـا حیثیـات هـر یـک از زوجیـن داشـته باشـد. ثانیـا، ایـن امـور را بـا اقامـه دعـوی در دادگاه ثابـت نمایـد. بنابرایـن، ضـرورت تصریح بـه اشـتغال زن و ادامـه آن در زمـان عقـد و اخـذ اذن و موافقـت شـوهر بـرای اشـتغال زن ضـروری اسـت تـا احتمـال سوءاسـتفادههای بعـدی کاهـش یابـد و شـوهر نتوانـد در آینـده بنـا بـه دلیلـی مانــع از اشــتغال همســرش شــود (همان ، ۱۲۹)

۲ -۳ -۲ -۲ -۴ : قلمرو ریاست شوهر در خصوص اشتغال زن و ایجاد ممنوعیت از اشتغال در قوانین

از آثار و لوازم ریاست مرد بر خانواده این است که وی می‌تواند با اشتغال زوجه مخالفت نماید. ولی مطابق ماده ١١١٧ ق.م. حق مرد در ممانعت از اشتغال همسر مطلق نیست.

۲ -۳ -۲ -۲ -۴ -۱ : مطلق نبودن اختیار زوج در منع زوجه از اشتغال طبق قانون مدنی و تحلیل و بررسی آن

مطابق قانون زوج حق منع اشتغال همسر را به طور مطلق ندارد. از ماده ١١١٧ ق.م. چنین بر می‌آید که زوج فقط می‌تواند از اشتغال همسر به مشاغل خاص به دلیل تنافی با مصالح خانواده یا حیثیات زوجین جلوگیری نماید. زیرا در ماده ١١١٧ ق.م. آمده: «شوهر می‌تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا ١۵ حیثیات خود یا زن باشد منع کند؛‌بنابرین‏ حق زوج فقط در مخالفت با بعضی حرفه ها و صنایع بوده و مطلق اشتغال نمیباشد. در غیر این صورت باید بیان می شد: اگر اشتغال زوجه با مصالح خانواده یا حیثیات زوجین

1. 1. ۱ : حق‌الارتفاق مستلزم وسایل انتفاع از آن حق نیز خواهد بود مثل این که اگر کسی حق شرب از چشمه یا حوض یا آب‌انبار غیر دارد حق عبور تا آن چشمه یا حوض و آب‌انبار هم برای برداشتن آب دارد. ↑

1. 1. ۲ : شریکی که در ضمن عقد به اداره کردن اموال مشترک مأذون شده است می‌تواند هر عملی را که لازمه‌ی اداره کردن است انجام دهد و به هیچ وجه مسئول خسارات حاصله از اعمال خود نخواهد بود مگر در صورت تفریط یا تعدی. ↑

1. 1. ۳ : وکالت در هر امر، مستلزم وکالت در لوازم و مقدمات آن نیز هست مگر این که تصریح به عدم وکالت باشد ↑

1. 1. ۴ : ولی یا قیم می‌تواند در صورتی که مقتضی بداند به محجور اجازه اشتغال به کار یا پیشه‌ای بدهد و در این صورت اجازه نامبرده شامل‌لوازم آن کار یا پیشه هم خواهد بود. ↑

1. 1. سوره بقره ، آیه ۲۷۹ : ↑

1. 1. سوره نساء ، آیه ۲۴ : ↑

1. 1. سوره بقره ، آیه ۹۷ : ↑

1. 1. : سوره نساء ، آیه ۳۴ ↑

1. 1. : سوره نساء ، آیه ۳۴ ↑

1. 1. : سوره طلاق ، آیه ۶ ↑

1. 1. : سوره طلاق ، آیه ۱ ↑

به نظر اتکینسون رفتار به سوی پیشرفت ناشی از تعارضی است که بین گرایش نزدیکی و دوری به وجود می‌آیند. دو هدف اصلی پیشرفت، هدف‌های عملکرد^[۲۶] و هدف‌های تسلط^[۲۷] هستند. در رابطه با هدف‌های عملکردی فرد با معیار برتری مواجه می‌شود و می‌خواهد شایستگی خود را ثابت کند ‌یا نشان دهد. ‌در مورد هدف‌های تسلط، فرد می‌خواهد شایستگی خود را پرورش دهد‌ یا بهبود بخشد. رسیدن به هدف‌های عملکرد به معنی بهتر عمل کردن از دیگران است. هدف‌های تسلط فرد را برای پرورش دادن شایستگی و تسلط‌ یافتن بر تکلیف متمرکز می‌کنند. رسیدن به هدف تسلط ‌به معنای پیشرفت کردن است (ریو، ۲۰۰۵/ ۱۳۸۷).

۵-۲-جهت­گیری هدف

انگیزش پیشرفت به طور اختصاصی تحت عنوان جهت­گیری هدف پیشرفت مورد بررسی قرار گرفته است. جهت‌گیری هدف تحت عنوان اهداف پیشرفت و در دهه ۱۹۷۰ ظهور کرده و بررسی شده است. ایمز (۱۹۹۲) جهت‌گیری هدف را به عنوان ‌یک الگوی منسجم از باورها، اسنادها و عواطف که باعث ‌ایجاد اهداف رفتاری می‌شود تعریف ‌کرده‌است و ‌این اهداف از طریق راه‌های گوناگونی هم‌چون نزدیک شدن، درگیر شدن و توجه به فعالیت‌های الگوی پیشرفت نمایان می‌شود. محققان دیگری اهداف پیشرفت را به عنوان طرحواره‌های شناختی- عاطفی تعریف کرده‌اند (الیوت، ۲۰۰۶؛ کاپلان و فلوم، ۲۰۱۰).

میدگلی، کاپلان و میدلتن (۲۰۰۱)، جهت‌گیری هدف را به عنوان اهداف رفتاری می‌دانند که در ‌یک موقعیت وابسته به احساس شایستگی به وسیله فرد ادراک‌ یا دنبال می‌شود. جهت‌گیری‌های اهداف، هدف و معانی هستند که شخص برای رفتار پیشرفت خود در نظر می‌گیرد (پینتریچ، ۲۰۰۰؛ به نقل از صمدیه، ۱۳۹۲).

نظریه اهداف پیشرفت، نظریه برجسته شناخت اجتماعی انگیزش بوده است که اظهار می‌دارد دو جهت‌گیری هدف پیشرفت اولیه وجود دارد، اول جهت‌گیری اهداف تسلط که شامل درگیر شدن در فعالیتی با هدف‌ یادگیری‌ یا جستجوی چالش و پایداری مؤثر در مواجه شدن با موانع است، دوم جهت‌گیری اهداف عملکرد شامل نشان دادن شایستگی، قضاوت‌های مطلوب و اجتناب از نشان دادن ناتوانی است. اهداف پیشرفت معرف دستگاه معنایی جامع از موقعیت­ها یا بافت­هایی است که پیامدهای شناختی، عاطفی و رفتاری دارد و فراگیران برای تفسیر اعمال خود از آن­ها استفاده ‌می‌کنند (ایمز، ۱۹۹۲؛ دوئک و لگیت، ۱۹۸۸؛ کاپلان و ماهر، ۱۹۹۹، به نقل از صادقی، ۱۳۹۲). با توجه به آن چه آمد می‌توان جهت‌گیری هدف را به عنوان‌ یک چارچوب ذهنی شناختی- اجتماعی قلمداد کرد که شخص را در تفسیر موقعیت‌ها، پردازش اطلاعات، رویارویی با تکلیف و مقابله با چالش‌ها راهنمایی می‌کند (کاپلان و فلوم، ۲۰۱۰). نظریه جهت‌گیری هدف، رویکردهایی را که افراد در موقعیت‌های مختلف پیشرفت دارند، توضیح می‌دهد و فرض می‌کند که اهداف، مسیر رفتار، شناخت و انگیزه افراد را مشخص و هدایت می‌کند تا ‌این‌که آن‌ ها در تکالیف تحصیلی درگیر شوند. (ایمز، ۱۹۹۲؛ به نقل از آقادلاورپور، ۱۳۸۶).

۶-۲- جهت­گیری هدف عملکردی و تبحری

همان­طور که پیش از این گفته شد، دو نوع جهت­گیری هدفی که محور بیشترین توجهات بوده ­اند، شناسایی ‌شده‌اند: عملکردی و تبحری. یادگیرندگانی که جهت­گیری­شان به سمت متبحرشدن در تکلیف و رشد شایستگی ها و مهارت­هاست، یک جهت­گیری تبحری یا متمرکز بر تکلیف دارند. این یادگیرندگان، ارزش بیشتری برای فهم درس و یادگیری مطلب قائلند و کمتر خود را با ملاک­های بیرونی از قبیل نمره و امتیازهای اجتماعی مقایسه ‌می‌کنند، این افراد بیشتر از یادگیری مطالب جدید و
مخاطره­آمیزی لذت می­برند که مستلزم فکر، خلاقیت و تلاش زیاد است. یادگیرندگانی که جهت­ گیری آن ها به سمت نشان دادن توانایی­ ها و قابلیت ­های فردی است، به نظر می­رسد که یک جهت­گیری هدفی عملکردی داشته باشند. این جهت­گیری عملکردی به دو حالت خود را نشان می­دهد:
رویکرد- عملکرد (برای نشان دادن توانایی‌های شخصی) واجتناب- عملکرد (برای اجتناب از نشان دادن ناتوانی­ها) (ایمز، ۱۹۹۲؛ نقل از آقادلاورپور، ۱۳۸۶).

میگلی و همکاران (۱۹۸۹) ، جهت توجیه خصوصیات انگیزشی سازگار^[۲۸] و ناسازگار^[۲۹] جهت­گیری هدفی افراد، بیان ‌می‌کنند که در افراد عملکردمدار، توانایی محور اصلی توجه بوده و نشانه آن نیز “موفق شدن بدون تلاش یا با تلاش کم” است. این افراد “شکست ناشی از تلاش نکردن” را قابل دفاع­تر از “تلاش کردن و موفق نشدن” که نشانه کامل ناتوانی است، می­دانند و از همین رو کمتر به سراغ تکالیف دشوار و مخاطره آمیز می­روند (خیابانی، ۱۳۸۱).

ایمز (۱۹۹۲) با ذکر این مطلب که مهمترین تقسیمات انجام گرفته از جهت­گیری هدفی در پیشینه پژوهش­های مرتبط با انگیزش پیشرفت، جهت­گیری هدفی عملکردی و تبحری است، متذکر می­ شود که این دو جهت­گیری هدفی در نظریات و پژوهش­های مختلف، نام­های متفاوتی را به خود اختصاص
داده ­اند: از قبیل: اهداف تکلیف­مدار^[۳۰] واهداف خودمدار^[۳۱]، اهداف تبحری ‌و عملکردی و پیوستاری از اهداف عملکردی- تبحری. افراد می ­توانند دامنه­ای از جهت­گیری هدفی داشته باشند که در یک سر آن اهداف تبحری و در سر دیگر اهداف عملکردی قرار دارد. افراد می ­توانند در جایی از این پیوستار اهداف تبحری و در جای دیگر اهداف عملکردی داشته باشند. چنین افرادی درجات مختلفی از کنترل درونی، مهارت­طلبی و نیز رقابت با همسالان را که به سازش موفقیت­آمیز یا محیط می­انجامد، نشان
می­ دهند.عملکرد این افراد از دانشجویان عملکردی برتر و از دانشجویان تبحری پایین­تر است.
در جدول (۱-۲) خلاصه­ای از جهت­گیری­های هدفی که توسط محققان مختلف مورد بررسی قرار گرفته است را مرور می­کنیم. با وجود اختلاف نظر ‌در مورد تقسیم ­بندی جهت­گیری، تمام مطالعات نشان داده ­اند که باور افراد ‌در مورد جهت­گیری هدفی، عامل تعیین­کننده موفقیت و شکست تحصیلی است. به عبارتی وقتی دانشجویان دارای هدف تبحری هستند، از خود الگوهای اسنادی سازش­یافته­تری نشان می­ دهند، مقاومت و مداومت زیادی را در تکالیف برمی­گزینند و نسبت به آن ها واکنش عاطفی مثبت­تری دارند. (دوئک و لگیت، ۱۹۸۸؛ به نقل از کارشکی، ۱۳۸۷). در مقابل، وقتی هدف دانشجویان نشان دادن توانایی خود به دیگران و کسب پذیرش اجتماعی باشد، در کلاس فعالیت کمتری نسبت به تکالیف درسی نشان می­ دهند. این دانشجویان به طور دائم در پی ارزیابی خود و گرفتن تأیید از اساتید و دوستان هستند (ایمز و آرچر، ۱۹۸۴؛ به نقل از کدیور و همکاران، ۱۳۹۰).

جدول (۱-۲)

جهت­گیری هدف
محققان
نمونه گویه ­ها

عملکردی

دوئک و لگیت(۱۹۸۸)

مطالبی را دوست دارم که آسان­ترند. اشتباهاتم کمتر می­شوند.

یادگیری

دوئک و لگیت(۱۹۸۸)

اشتباه کردن در یادگیری، جزئی از یادگیری است.

عملکردی

ایمز(۱۹۸۷)

من به خاطر گرفتن نمره درس می­خوانم.

تبحری

ایمز(۱۹۸۷)

مطالبی را دوست دارم که مرا به فکر کردن وا می­دارند.

متمرکز بر تکلیف

پنتریچ و شانک(۱۹۹۶)

برای من درک کردن مطالب بیشتر از گرفتن نمره اهمیت دارد.

بیرونی

پنتریچ و شانک(۱۹۹۶)

دلیل عمده من برای درس خواندن به دست آوردن نمره است.

خانواده نقش مهم و زیر بنایی در سازگاری عاطفی افراد دارد. مطالعه برخورد والدین با فرزندان در دوران رشد نشان می‌دهد که معمولاً والدین نا آگاه، عجول، بی ثبات، پرخاشگر، منفی بین، سختگیر، تحقیر کننده و مقایسه کننده ، فرزندانی مضطرب و ناتوان بار می آورند و والدین آرام و مسلط، مثبت بین، احترام گذار و ترغیب کننده، فرزندانی با آرامش روان و اعتماد به نفس بار می آورند(اسداللهی و موسوی، ۱۳۷۶).

لازمه ایجاد تعادل فردی این است که خانواده سهم مؤثری داشته باشد.بسیاری از مردم از تأثیرات تعیین کننده مدرسه و جامعه بر کودک بحث می‌کنند. اما این تأثیرات ناشی از ضعف هویت انسانی مربوط به دوران کودکی و زندگی خانوادگی است(گیتونی، ۲۰۰۰ به نقل از بازرگان، ۱۳۸۲).

خصومت و طرد کردن والدین با پیامد هایی چون انزوای اجتماعی، عزت نفس پایین، رفتار ضد اجتماعی و افسردگی در نوجوانی و بزرگسالی ارتباط دارد(بیکر^[۹۳]، ۱۹۶۴، به نقل از اسماعیلی، ۱۳۸۸).

۲-۱۴ ویژگی های افراد با سازگاری عاطفی

– در ایجاد رضایت و اثبات وفاداری توانا است.

– از ایجاد رضایت برای دیگران بیشتر لذت می‌برد تا کسب رضایت برای خود.

– از اوقات فراغت خود، ساعاتی خلاق می آفریند و آن را صرف فعالیت هایی مانند توجه به پیشرفت اطلاعات، امور خانواده و جامعه اش می‌کند.

– در یادگیری تواناست و از اشتباهات خود برای موفقیت های بعدی درس می‌گیرد.

– از ترس و اضطراب و تنش نسبتاً راحت است.

– بر مشکلات غلبه می‌کند و به سوی مقصود پیش می تازد.

رشد عاطفی مانند هر نوع دیگر کمال، آرمانی است که هر کس می‌تواند گام به گام به آن نزدیک شود(رجبی، ۱۳۸۴).

۲-۱۵ مروری بر الگوها و نظریه های سازگاری

سازگاری توسط دانشمندان رشته‌های مختلف ، مطالعه شده است، این اتفاق در رشته زیست شناسی در سطح سلولی و در رشته‌های علوم رفتاری در سطح افراد، خانواده و جامعه به انجام رسیده است(عابد سعیدی،۲۰۱۲) صاحب نظران در رشته‌های مختلف، الگوها و نظریه های متفاوتی در رابطه با سازگاری ارائه نموده اند که با توجه به پارادایم رشته‌های خود، به جنبه‌های خاصی از آن توجه نموده و سعی در بیان این دیدگاه ها در چارچوب نظری و علمی داشته اند که در این جا به توضیح مختصری ‌در مورد الگوها و نظریه ها و نیز به کار گیری آن ها در پژوهش ها اشاره می‌گردد.

۲-۱۵-۱ نظریه ها و الگوهای سازگاری با رویکرد زیست شناختی

هر فردی که واقعه ناگواری (مانند بیماری) تجربه کرده باشد، یک سری واکنش های فیزیولوژیکی به تنش از خود نشان می‌دهد . مثلاً بلا فاصله ضربان قلب و میزان تنفس افزایش می‌یابد و کمی بعد ممکن است لرزش بدن شروع شود. سیستم عصبی سمپاتیک و سیستم غدد درون ریز، باعث برانگیختگی می‌شوند، در واقع، احتمال خطر موجب می شودسیستم سمپاتیک، غدد فوق کلیه را به ترشح ماده اپی نفرین که موجب برانگیختگی بدن می شود، تحریک کند و بدین ترتیب، بدن آماده دفاع می شود و پس از این که موقعیت اضطراری پایان یافت، برانگیختگی فرد فروکش می کند. واکنش برانگیختگی از این جهت که موجود زنده را برای واکنش نشان دادن بسیج می‌کند، مفید است. بر اساس این نظریه ها در حقیقت، واکنش های جسمی بدن به دنبال بروز بیماری و پیامد های جسمی ناشی از بیماری مورد توجه قرار می‌گیرد(سارافینو^[۹۴]،۲۰۰۵).

یکی از مهم ترین نظریه هایی که سازگاری را با رویکرد زیست شناختی مورد توجه قرار داده است، نظریه نشانگان سازگاری عمومی است. این نظریه در سال ۱۹۷۶ توسط هانس سلیه ارائه گردید. این الگوی زیست شناختی در ارتباط با تنیدگی و سازگاری استکه پاسخ عمومی بدن به تنیدگی را بیان می‌کند و جزء اساسی و پایه علمی در عرصه مراقبت پرستاری را تشکیل می‌دهد( کارن و پریسیلا^[۹۵]،۲۰۰۸). بر اساس این نظریه اگر مکانیسم های فیزیولوژیک بدن به طور مؤثر با عوامل تنش زا مقابله نماید، فرد درجهت تعادل و سازگاری پیش می رود، در غیر این صورت منجر به عدم سازگاری می‌گردد (شویک^[۹۶]، ۲۰۰۷). این الگوها اطلاعات مفیدی را درباره پاسخ های فیزیولوژیکی بدن در هنگام ابتلا به بیماری ارائه می‌کنند، اما به جنبه‌های روانشناختی بیماری، کمتر پرداخته‌اند، در صورتی که بیماری های مزمن، پتانسیل لازم جهت کاهش کیفیت زندگی و سلامت روانی را دارند(شررز^[۹۷]، ۲۰۰۸).

سلامت روانی هم به عنوان شاخص پیش‌بینی کننده سازگاری با بیماری و نیز نشانه های سازگاری با بیماری، مورد توجه پژوهشگران علوم پزشکی و رفتاری قرار گرفته است (شارپ^[۹۸]، ۲۰۰۶). تفاوت فردی افراد در سلامت روان شناختی، می‌تواند به پیامد های مختلفی در سازگاری با بیماری منجر شود(فولکمن وگریر^[۹۹]،۲۰۰ ). در این الگو ، نقش عوامل روانی ـ اجتماعی را که نقش مهمی در سازگاری با بیماری دارند، نادیده گرفته اند(ماندر و هانتر^[۱۰۰]، ۲۰۰۱).

صاحب نظران بر این نکته مهم نیز تأکید دارند که سازگاری با بیماری، مفهومی چند بعدی است (دویر^[۱۰۱]، ۱۹۹۷) و نشان دهنده پاسخ فرد به تغییرات روانشناسی، اجتماعی و عملکردی است که در زمان شروع بیماری، در طول زندگی با بیماری مزمن و یا ناشی از درمان اتفاق می افتد ( شاپیرو و همکاران^[۱۰۲]، ۲۰۰۱). به همین دلیل نظریه و الگو های زیست شناختی، با بیماری مورد انتقاد قرار گرفته اند. با انتقاد های وارده ‌به این الگو ، الگو های رفتاری به منظور مطالعه پاسخ انسان‌ها در هنگام بیماری و رفتارهای خود مراقبتی ارائه شده اند که بر رفتارهای خود مراقبتی افراد در پیشگیری اولیه و ثانویه تأکید دارند.

۲-۱۵-۲ نظریه ها و الگوهای سازگاری با رویکرد رفتاری

الگو های رفتاری، منتج از نظریه انگیزشی هستند ( بن سیرا و الیزر^[۱۰۳]، ۱۹۹۰) . در واقع، عواملی که رفتاری را در فرد به وجود میآورند و به آن نیرو می بخشند تا فرد به هدف خود برسد، انگیزه می‌گویند. به طور کلی، انگیزه را می توان علت و سبب رفتار یعنی آن چه که موجودات زنده را به کاری وادار می‌کند، تعریف نمود. انگیزش حالتی است که در اثر انگیزه به وجود می آیدو تمایل به انجام عملی خاص را در شخص به وجود می آورد . رفتار بر انگیخته شده، پرانرژی، جهت دار و مستمر است . فرآیندهای انگیزشی، جهت و شدت رفتارهای هدفمند را تعیین می‌کنند ( مالاچی^[۱۰۴]، ۲۰۰۸). نکته قابل توجه در فرایند سازگاری، فردی بودن سازگاری با عامل تنیدگی است که تعامل فرد با محیط فیزیکی و اجتماعی، منابع فردی و میزان حمایت های اجتماعی بر آن تأثیر دارند( افراسیابی، ۲۰۰۶).

۲-۱۵-۳ نظریه ها و الگو های سازگاری با رویکرد شناختی

الگوهای شناختی، بر فرآیندهای ارزیابی و اتخاذ راهبردهای مقابله ای تأکید دارند.الگوهای خود تنظیمی و الگوی تنش و مقابله از جمله الگوهای شناختی هستند که مورد توجه متخصصان بالینی و پژوهشگران قرار گرفته اند.

امروزه دانشگاه واژه ای چند معنایی است: محل آموزش، محل ارائه درس،محل تربیت کارشناسان مورد نیاز سازمان ها،محل پژوهش،محل نقادی سیستم های اجتماعی،فرهنگی،علمی،محل‌اندیشه‌ورزی و خلاقیت و نوآوری و همه این کارکردهای متنوع و متضاد در موقعیت هایی تحقق می پذیرد یا انتظار می رود تحقق یابد که دانشگاه نامیده می شود.(یمنی دوزی سرخابی ،۱۳۸۸،:۱۴ ).

هرچند دانشگاه در لغت به معنی محل دانش است و بر اساس ماده یک قانون تأسيس دانشگاه به مؤسسه‌ ای که تعلیم درجات عالیه علوم و فنون و ادبیات و فلسفه و هنر کند ، اطلاق می شود ،(لغت نامه دهخدا).

از بعد جامعه شناسی آموزش عالی ، آلن تورن سه کارکرد برای دانشگاه مطرح می‌کند؛کارکردهایی که در تضاد و تعارض با یکدیگر عمل می‌کنند:

کارکرد بازتولید (تربیت نخبگان و تفسیر اطلاعات و در عین حال باز تولید ساختار و کارکردهای خود)؛

کارکرد سازگاری(سازگاری با تغییرات توأم با باز تولید خود)؛کارکرد تولید(تولید محصولات متنوع و دشواری جذب آن ها با توجه به ناهمگویی های ناشی از جهانی شدن اقتصاد).(همان منبع ،ص۵).

ارنست بویرز چهار رسالت اساسی را برای دانشگاه مطرح می‌سازد:

اکتشاف علمی؛انسجام بین داده های موجود از طریق تفکر بین رشته ای ؛کاربرد اطلاعات در مسائل واقعی و آموزش به عنوان کار جدی دانشگاه .ملاحظه می شود که بویرز موضوع اکتشاف علمی را مطرح می‌کند و نه انتقال علم،و در عین حال تفکر بین رشته ای را در جهت انسجام بخشی به داده های متنوع مهم می‌داند نه تخصص گرایی که با مثله کردن دانش.وی همچنین اطلاعات را از زاویه کاربرد آن در مسائل واقعی مطرح می‌سازد که لازمه آن تشخیص وضعیت گذشته و موجود دانشگاه است نه تقلید و اقتباس فرهنگی که در مطالعات تطبیقی به جد نقد شده است.در نهایت آموزش جدی را مهم می‌داند ‌به این معنی که آموزش در بستر نظریه اطلاعات قرار می‌گیرد.تا امکان اثر بخشی آن فراهم آید یعنی چه کسی،چه چیزی‌را ، از‎ چه‌ کسی، چرا، چگونه، کجا ،چه ‌موقع ‌و ‌با‌ چه‌ نتایجی ‌یاد ‌می‌گیرد.(یمنی‌دوزی‌سرخابی ۱۳۸۸،صص۷-۶).

۲-۱۵- مفهوم دانشگاه

در زبان فارسی دانشگاه به معنای محل دانش و علم و معادل با یونیورسیتی آمده است.(لغت نامه دهخدا) ‌بنابرین‏ از لحاظ لغوی دانشگاه محل دانش است نه صرفا محل درس دادن که معنی مدرسه را می رساند.در زبان یونانی school به معنی تفریح است و در زبان لاتین نهاد تحصیلی (ludus) گفته می شود که به معنی بازی است.یعنی اینکه آنهایی که رسالت اندیشیدن بر هستی و روشن کردن تمام جنبه‌های فرهنگ را دارند باید از نگرانی های روز مره جدا باشند.( یمنی دوزی سرخابی،۱۳۸۸ : ۲۶ )

از آنجا که دانشگاه نوآور محل دانش،استقرار دانش، نقد و تولید دانش است، ‌بنابرین‏ به ضرورت نباید به چنین دانشگاهی به عنوان ابزار نگاه کرد.دانشگاه صرفا برای آموزش نیروی انسانی لازم برای سازمان های دولتی نیست.دانشگاه مدرسه نیست.‌به این دلیل است که در برخی از کشورها (مانند فرانسه)مدارس عالی به وجود آمده اند که کار آن ها تربیت مهندس و کارشناس و …. است و بدین ترتیب مرز خود را از دانشگاه ها جدا کرده‌اند.(همان منبع،صص۲۸-۲۹)

دانشگاه خدمت رسان به ذهن و روح است.انسان در مبارزه برای زندگی تنها برای بقا مبارزه نمی کند؛نیت خاص او تأکید بر نیازهای فرهنگی نیز هست.نسل ها به دنبال هم می‌آیند انسان ها متولد می‌شوند و می میرند ولی آفرینش اندیشه ها در زمان (همانند علم و هنر)والاترین و پرمعناترین میراث هستند که انسان می‌تواند به آن افتخار کند چنان که در صورت اضمحلال آن تاسف می‌خورد و در هجران آن به سر می‌برد.(همان منبع: ۲۹).

اگر نهاد آموزش عالی را زمینه ای بدانیم که در آن علم در معنای ناب آن حرکت شتابان به خود می‌گیرد و نیز تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد حاصل آن محسوب می شود،پر بیراه نخواهد بود اگر این نهاد اثر گذار را مهم ترین و بنیادی ترین عامل در ارتباط با توسعه قلمداد کنیم.پیوند میان آموزش عالی و توسعه پایدار همواره موضوعی بحث برانگیز بوده است.در یک سو تصور می شود که وجود دانشگاه ها برآورنده نیازهای مادی و اقتصادی جامعه پیش رو است .در سوی دیگر این پیش فرض وجود دارد که دانشگاه ها صرفا در خدمت منافع اقتصادی نیستند،بلکه در تحولات فکری،ایدئولوژیک و غیر مادی نیز نقش محوری ایفا می‌کنند.

دانشگاه ها در فرایند توسعه کشورها به ویژه توسعه پایدار در زمینه‌های علمی،فناوری و مدیریت آموزش عالی دارای نقش کلیدی و منحصر به فردی می‌باشند.امروزه دانشگاه های ما در روند جهانی شدن آن هم در دنیایی که سراسیمه به سمت جهانی شدن حرکت می‌کند از نواقص و مشکلات عدیده ای رنج می‌برند.آن ها باید بکوشند که با برنامه ریزی صحیح هر چه سریعتر خود را آماده تغییر و تحولات به وجود آمده کنند.(قربانی شیخ نشین،۱۳۸۹،ص۲-۱).

دانشگاه ها سیستم هایی باز هستند.آن ها پدیده هایی مجزا هستند که می‌توانند اقدامات خود را طراحی کنند و بین اجزای خود هماهنگی به وجود آورند.دانشگاه ها در همین حال دارای مرزهای گسترده ای هستند که می‌توانند با گروه ها و نهاد های گوناگون تعامل داشته باشند.اغلب این تعاملات می‌توانند به تدریس،پژوهش و مدیریت تقسیم بندی شوند.دانشگاه می کوشد مرزهای کشف نشده دانش را به دست آورد و به فراسوی حل مسئله رفته و به سمت تعریف جامع از آن حرکت کند.این حرکت به جلو و شکافتن موانع،همیشه معیار طلایی پژوهش بوده است.(همان منبع،صص۲۵۰-۲۴۹).

از وظایف مهم مجموعه آموزش عالی،پرورش نیروی انسانی کارآمد برای اشتغال در بخش های گوناگون و مورد نیاز جامعه است و هدف اصلی و نهایی دانشگاه ها تولید دانش ،تأمین نیازهای جامعه،تربیت متخصصان،و ارائه راهکار برای حل معضلات اجتماعی در همه زمینه هاست.به بیان دیگر با تحولات کنونی،پاسخ گویی به نیازها و انتظارات جامعه با توجه به توزیع عادلانه امکانات و تناسب کیفیت و توزیع منابع با ملاحظه مسائل اقتصادی-اجتماعی ضروری به نظر می‌رسد(بازرگان ،۱۳۷۷ص ۱۲۶).به نظر اندیشمندان و صاحب نظران علم مدیریت و منابع انسانی،کارکنان مجرب و کارآمد در کنار منابع مالی،تجهیزات،و بودجه از مهم ترین منابع سازمان به شمار می‌روند که می‌توانند در مجموعه نظم اداری،برای توسعه و پیشرفت فعالیت های اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی ،تأثیر بنیادین داشته باشند.(شریف زاده،۱۳۹۰).

۲-۱۶- رسالت و اهداف آموزش عالی در ایران